Belə şəxslər tükənmişlik sindromuna sahib ola bilərlər. Nə sindromu? Gəlin, danışaq.
Tükənmişlik sindromu başqa bir adla emosional yanma ,ingilis dilindən (burnout syndrome) (xroniki yorğunluq
Və qısa müddətli yorğunluq olmaqla iki yerə ayrılır.) deyilir. Bu anlayış Herbet Freduenberger tərəfindən 1974-cü ildə ortalığa atılmışdır. Bəs kimlərdə müşahidə olunur?
Yaranması yalnız iş yerindəki şərtlər deyil, eyni zamanda özündən, həyatdan, digər insanlardan gözləntiləri yüksək olan, onlara əhəmiyyət verən, işini ən yaxşı şəkildə etməyə çalışan, yüksək hədəfləri olan şəxs işinə maddi məna yükləməklə bərabər ən ani səhvində özünü günahlandıran və mənfi qiymətləndirməyə meyilli, özünü natamam hiss edən , mənəvi pozuntular yaşayan şəxslərdə çox olur. Həmçinin iş həyatı , ailə həyatı, sosial həyatı kimi birdən çox sahədə stress yaşayanlarda da olur. iş demişkən yeni işə başlayanlarda bu hal daha çox müşayiət olunur. Məsələn: bir abituriyent.
Sentyabr ayında dərsə normadan çox saatını verir, enerjisini bir yerə həddindən artıq tükədir və o artıq sonrakı aylarda "qırılma nöqtəsi"-nə gəlir. Qırılma nöqtəsində abituriyentlərin dərsə marağı ölər və həyata pessimist yanaşarlar.
Və ya bu abituriyent həddindən çox yüklənə (emosional yanma sindromunun 3 vəziyyətindən biri) bilər. Səhər-axşam salınan hazırlıqlar və əlavə dərslər, evə gələrkən dərsi etməyə vaxtının qalmaması, qısaca streslə güləşmək onu tükədə bilər.
Yanma simptomunun digər halları şəxsiyyətə uyğun olmayan işin verilməsi, yenə gündəlik həyatımızla əlaqələndirmiş olsaq, bir tələbə istəmədiyi ixtisasın imtahanına məcburən hazırlaşırsa o da tükənəcək. Ya da işlərdə verilən yükün çoxluğundan məsuliyyəti hiss edənlər özlərini "necə çatdıracağam?" Deyə yeməyə başlayarlar. Bu da sindroma gətirib çıxarır.
Başlanğıcda fərd özünü müsbət düşünməklə və özünə istirahət verməklə düzələ bilər.
Ancaq heç nə etməsə üstəlik keçən vaxt ərzində müalicə etmədikdə xəstəlik şiddətlənir və aşağıdakı əksər simptomlar görünməyə başlayır.
1. kimsəyə dözə bilmirlər. özləri yorğun mental cəhətdən yorğun olurlar. hoppanıb-tullanan, yəni şən insanlar görəndə pis olurlar, əsəbləşirlər. belə bir şeyə rast gelməsin deyə şənliklərdən , qrup halında gəzməkdən uzaq olurlar.
2. özlərinə də dözə bilmirlər.
ani səhvlərinə görə özlərini günahlandırırlar.
3. Bu sindromdakı şəxslər üçün artıq heç nəyin mənası olmur. heç bir şey veclərinə olmaz. (Empatiya hissini itirmə)
kimsə gələr dərdini danışar, boş cümlələr kimi gələr.
4. bir sevincli hal olanda özlərini ora aid hiss etməzlər. bəzən şəkillərdə də görünməməyə çalışanları olur.
5. olduqları situasiyanı mənasız görə bilirlər. elə bu sindrom ya iş ya da dərs boğanda olur.
6. bədəninin hər yeri ağrıyar. Bədən ağrıkəsiciyə bəzən doymaz.
> bədəndə baş, arxa və ayaqlarda ağrılar
> qəbizlik, ishal kimi mədə-bağırsaq pozğunluqları, arıqlama
> ürək döyüntüsü, tənəffüs çətinliyi
7. insanlardan uzaqlaşarlar.
8. ümidsiz və qəmgin olarlar.
>pessimist, insanlara deyilən mənfi fikirlər
>inamin itməsi
> daimi yorğunluq ,diqqət daqınıqlığı, yuxu problemi, unutqanlıq
> sadə tapşırıqları etməkdə çətinlik
>səbrsizlik, qərarsızlıq
>işləri təxirə salmaq
>əsəbilik, iş yerində insanlarla mübahisələr
elə bil başqalarının həyatını istəməyərək izləməyə gələrlər.
Xəstəlik özü ilə birgə depressiyanı, qan-damar və sinir , eləcə də şəkərli diabet xəstəliyini də gətirə bilər.
Ailədaxili ünsiyyət problemləri, psixosomatik maddələr, siqaret / spirt istifadəsinə yol aça bilər.
Valideynlərdə bu baş verdikdə "romantik tükənmə" və övladlarına məsafəli yanaşma hökm sürür. intihara meyilli, uşaqlara zərər yetirən və ya laqeyd yanaşa bilirlər. Bu ən çox Belçikadadır və hər 12 valideyndən biri bunu yaşayır. ikinci ABŞ, üçüncü Polşadır. Ən az isə Türkiyə, Kuba, Peru və Taylandadır. (Valideynlərə xas olan)
Niyə Türkiyədə valideynlərdə sindroma az rast gəlindi?
Belə ki, geniş ailə , məhəllə anlayışı, həmrəylik onları qorudu ancaq iş sahəsində əksəriyyət bu sindromdan əziyyət çəkir.
Depressiya və tükənmişlik sindromunun fərqi nədir?
Bir neçə simptom depressiya ilə üst-üstə düşür. Fərqləri:
Tükənmişlik sindiromunun Müalicəsi psixoterapiyadır. Depressiya da isə həm də dərmandır. Depressiya bütün həyati hadisələrdə , ancaq dediyimiz sindrom iş həyatı ilə bağlı yarana bilər.
Bəs bu sindroma tutulmamaq üçün nə etməli?
> özünüzü düşünün, bir neçə gün başqalarını düşünməsəniz də olar.
> hislərinizi gözdən keçirin, nə istədiyinizə yaxşı qərar verin. Ən yaxşısı siz olacaqsınız deyə bir şey yoxdur.
> insanlarla aranıza sərhəd qoyun, "yox" deməyi bacarın. insanlara layiq olduğu kimi davranın. Açıq ürəkli olmayın.
> idmanla məşğul olun, sizi doyuran və xoşbəxt hiss etdiyinizs qidanı yeyin, içkini için. Ətrafınızdakılara da vaxt ayırın. Həyat sadəcə işdən ya da oxuduğunuz kitabdan ibarət deyil. Ömür kitabınız gözəl xatirə şəkilləri ilə dolu ola bilər və elə həyat yaşayın ki, bu həyatı yenidən yaşadıqda təkrar-təkrar o kitabın vərəqlərini çevirib keçmişinizə baxasınız. Ya da bir film kimi gözünüzün önündən keçdikdə hər lentdə ayrı bir gözəlliyin şahidi olasınız. Həyat onu sevməyi bilənə hər iki qolunu açıb qucaqlayır. Sizin də onlardan biri olmanız diləyi ilə..